Sen jest jednym z najważniejszych procesów regeneracyjnych organizmu, który umożliwia prawidłowe funkcjonowanie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Pomimo jego znaczącej roli, współczesny styl życia często prowadzi do chronicznego niedoboru snu. Zrozumienie, jak brak snu wpływa na organizm, jest niezwykle istotne, ponieważ konsekwencje mogą być poważne i długotrwałe. W niniejszym artykule omówimy różnorodne skutki niedoboru snu, w tym jego wpływ na układ metaboliczny, układ sercowo-naczyniowy, zdrowie psychiczne oraz inne aspekty zdrowia.
Bezsenność jest jedną z najczęstszych dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów. Początkowo była uważana za objaw innych schorzeń, zwłaszcza zaburzeń nastroju, jednak rozwój wiedzy na temat patomechanizmów i skutków bezsenności doprowadził do uznania jej za osobną jednostkę chorobową.
Trzecia edycja Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu (ICSD-III) opracowana przez American Academy of Sleep Medicine definiuje bezsenność jako trudności w zasypianiu (wydłużona latencja zasypiania), trudności w utrzymaniu snu (nocne wybudzenia z trudnościami w ponownym zaśnięciu) lub wczesne wybudzanie. Te objawy prowadzą do skrócenia snu nocnego, co powoduje przynajmniej jedną z następujących konsekwencji: zaburzenia funkcjonowania w ciągu dnia (zmęczenie lub złe samopoczucie), upośledzenie funkcji poznawczych, zaburzenia funkcjonowania społecznego, problemy z nastrojem, senność w ciągu dnia, problemy behawioralne, spadek motywacji, oraz częstsze popełnianie błędów.
Zgłaszane problemy ze snem nie mogą wynikać z braku możliwości lub odpowiednich warunków do spania. Aby postawić diagnozę, należy ocenić częstotliwość objawów – zaburzenia snu i ich skutki powinny występować co najmniej 3 razy w tygodniu przez 3 miesiące. Obserwowane objawy nie mogą być wynikiem innych zaburzeń snu.
Bezsenność, poza wymienionymi wcześniej konsekwencjami, ma wieloaspektowy negatywny wpływ na zdrowie pacjenta. U osób cierpiących na bezsenność stwierdza się zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, zaburzeń nastroju oraz otępienia.
Objawy niewyspania, które można zauważyć na pierwszy rzut oka, obejmują:
Te objawy są sygnałem, że organizm nie otrzymał wystarczającej ilości regenerującego snu, co negatywnie wpływa na samopoczucie i ogólne funkcjonowanie.
Związek między sprawnym działaniem układu odpornościowego a snem jest niezaprzeczalny. Wynika to z faktu, że większość komórek układu odpornościowego wykazuje największą aktywność w nocy. Ponadto, podczas głębokiego i nieprzerwanego snu zwiększa się liczba limfocytów w organizmie. Istotne znaczenie ma również szeroko rozumiana higiena snu, w tym szybkość zasypiania i jakość snu. Aby zapewnić najlepszą jakość nocnego odpoczynku, należy spać w całkowitej ciemności i ciszy, ponieważ tylko wtedy szyszynka produkuje odpowiednią ilość melatoniny. Melatonina to związek, który reguluje rytm dobowy i prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Brak odpowiedniego snu lub niedbały wypoczynek nocny utrudniają regenerację organizmu, co osłabia zdolność układu odpornościowego do zwalczania bakterii i wirusów, zwiększając podatność na infekcje.
Interesujące jest to, że sen wpływa na działanie układu immunologicznego, ale także infekcje i stany patologiczne organizmu wpływają na sen. W trakcie infekcji, niezależnie od tego, czy są one wirusowe, czy bakteryjne, zmienia się jakość snu. Na przykład, w przypadku infekcji wirusowych, takich jak grypa, w fazie namnażania się wirusa sen jest krótszy i mniej regenerujący. Natomiast kiedy pojawiają się objawy choroby, sen wydłuża się, co pomaga organizmowi w walce z patogenami i zwiększa szanse na wyzdrowienie. To pokazuje, że układ odpornościowy jest powiązany z układem nerwowym i może regulować sen.
Brak snu nie tylko wpływa na organizm w krótkiej perspektywie, ale ma również poważne skutki długoterminowe. Niedostateczna ilość snu zwiększa ryzyko rozwoju wielu przewlekłych chorób oraz podnosi wskaźniki śmiertelności wśród osób cierpiących na przewlekłe problemy ze snem. Powiązania między snem a zdrowiem wynikają z różnorodnych związków z problemami żywieniowymi i psychosomatycznymi.
Niewystarczająca ilość snu może prowadzić do następujących problemów i chorób:
Terapia poznawczo-behawioralna (cognitive-behavioral therapy – CBT) jest głównym sposobem leczenia pierwotnej bezsenności. Jednakże, interwencje behawioralne, czyli zmieniające zachowania, są również zalecane u pacjentów z przewlekłą bezsennością wtórną, która współistnieje z innymi chorobami.
Badania wykazują, że większość pacjentów cierpiących na przewlekłą bezsenność, niezależnie od jej przyczyny, zmienia swoje nawyki i sposób myślenia o śnie w sposób, który utrwala bezsenność. Do głównych czynników utrwalających bezsenność należą:
Aby bezsenność ustąpiła, konieczne jest wyeliminowanie tych czynników. Do najważniejszych interwencji poznawczo-behawioralnych w leczeniu bezsenności należą: skrócenie czasu snu, kontrola bodźców i higiena snu. Inne techniki CBT stosowane w leczeniu bezsenności to: treningi relaksacyjne, edukacja na temat snu i jego roli, techniki restrukturyzacji poznawczej, techniki zatrzymania myśli, uruchomienia wyobraźni oraz myślenia paradoksalnego.
Farmakologiczne leczenie bezsenności obejmuje stosowanie następujących grup leków: nasenne, uspokajające z grupy pochodnych benzodiazepiny, przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne i przeciwhistaminowe, a także preparaty dostępne bez recepty, takie jak melatonina, melisa, waleriana oraz preparaty złożone z substancji roślinnych.
Leki nasenne i pochodne benzodiazepiny są jedynymi zarejestrowanymi w Polsce lekami do leczenia bezsenności. Zopiklon, zolpidem i zaleplon są stosowane w przypadku bezsenności przygodnej i krótkotrwałej wywołanej stresem lub zmianą sytuacji życiowej, pod warunkiem, że przyjmowanie nie przekracza 2–4 tygodni. Po tym okresie, jeśli nadal konieczne jest ich stosowanie, powinny być one przyjmowane z przerwami, maksymalnie 3–4 razy w tygodniu, aby zapobiec tolerancji i uzależnieniu.
Pochodne benzodiazepiny mają działanie nasenne, przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe, zmniejszają napięcie mięśniowe, ale także pogarszają pamięć i funkcje poznawcze oraz hamują ośrodek oddechowy. Z tych powodów nie są zalecane u osób powyżej 65. roku życia, ze względu na ryzyko upadków i pogorszenie pamięci, oraz u pacjentów z zaburzeniami oddychania w czasie snu.
W przypadku konieczności długotrwałego stosowania leków promujących sen lub przeciwwskazań do leków nasennych, można rozważyć leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne i przeciwhistaminowe, które nie powodują uzależnienia i mogą być przyjmowane przez długi czas. Przykłady to doksepina, mianseryna, mirtazapina i trazodon. Leki przeciwpsychotyczne, jak chlorprotyksen, kwetiapina, lewomepromazyna, olanzapina, promazyna i prometazyna, również mogą być stosowane, zwłaszcza u pacjentów z uzależnieniami w wywiadzie lub organicznymi zaburzeniami psychicznymi.
Preparaty dostępne bez recepty, jak melatonina, melisa, waleriana, są popularne, ale ich skuteczność w przewlekłych zaburzeniach snu, często związanych z depresją lub lękami, jest ograniczona. Melatonina jest szczególnie skuteczna u osób z zaburzeniami snu związanymi z pracą zmianową, przekraczaniem stref czasowych oraz zespołem opóźnionej fazy snu.
Brak snu ma szeroki i wieloaspektowy wpływ na organizm, prowadząc do szeregu problemów zdrowotnych, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Chroniczny niedobór snu może przyczyniać się do rozwoju otyłości, cukrzycy, chorób serca, a także zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i zwiększona wrażliwość na stres. Ponadto, niewystarczająca ilość snu zakłóca procesy regeneracyjne mózgu, co może przyspieszać rozwój chorób neurodegeneracyjnych. Zrozumienie tych mechanizmów podkreśla konieczność dbania o odpowiednią ilość snu jako ważnego elementu zdrowego stylu życia.
________________________________
Przeczytaj: Cukrzyca – jaki ma wpływ na sen, a jaki sen na nią?
Sprawdź też: Choroby tarczycy – dlaczego sen jest ważny, gdy na nie cierpisz?
Dowiedz się więcej: Błędy, które popełniasz, wybierając materac
